Câu chuyện Niềm Tin
02/08/2013
Giáp Văn Dương
|
1.
Như bao bạn trẻ khác, tôi rời quê khi học hết phổ thông. Rồi cũng như
bao người khác, tôi ra nước ngoài học tiếp khi xong đại học.
Gần
mười hai năm học tập và làm việc ở nước ngoài, tôi có bạn bè mới, thầy
cô mới, đồng nghiệp mới. Trong công việc không có định kiến, không có
phân biệt. Tất cả diễn ra trong một sự trung thực và cởi mở hồn nhiên.
Hồn nhiên đến mức ngạc nhiên.
Tôi
chìm đắm trong bầu không khí dân chủ, bình đẳng và tinh thần tự do học
thuật. Tôi thấy mình được tôn trọng, và ý thức được mình có quyền được
người khác tôn trọng.
Tôi
phải làm đủ thứ giấy tờ nhưng không bao giờ thấy những con dấu đỏ. Chỉ
cần một chữ ký cá nhân là đủ, một cuộc điện thoại, một lá email là xong.
Không ai hạch sách, không ai đòi kiểm tra, không ai đòi công chứng bản
gốc.
Tôi
lên tàu điện: không có người soát vé. Họ tôn trọng chúng tôi, và tin
chúng tôi. Thỉnh thoảng họ có đi kiểm tra định kỳ thì cũng rất lịch sự,
không gây cho mình cảm giác khó chịu.
Tôi
ra siêu thị: không ai bắt tôi phải gửi đồ trước khi vào mua hàng. Không
ai kiểm tra chúng tôi khi ra. Họ tôn trọng chúng tôi, và tin chúng tôi.
Tôi
và một người bạn đi mua bảo hiểm xe. Điều khoản cho biết, nếu mất xe
thì sẽ được đền xe mới. Bạn tôi hỏi: nếu chúng tôi bán xe rồi báo mất
thì sao? Nhân viên bảo hiểm ngạc nhiên mất một lúc lâu mới nghĩ ra được
câu trả lời: tôi tin các anh không làm thế.
Lần
đầu tiên tôi cảm nhận được sự tin tưởng mang tính hệ thống. Một sự tin
tưởng cá nhân mạnh mẽ lan tỏa trong toàn xã hội. Chữ Tín được xác lập mà
không cần sự có mặt của các loại công chứng bản gốc, chứng thực, xác
nhận...
Tôi vỡ ra: À, ra thế. Họ giàu mạnh vì họ tin ở con người.
2. Mười hai năm sau tôi trở về. Nhiều cái như xưa. Nhiều cái hơn xưa. Nhưng cũng nhiều cái tệ hơn xưa.
Tôi
làm thủ tục nhận đồ mình gửi cho mình. Tên tôi đây. Địa chỉ tôi đây. Hộ
chiếu của tôi đây. Vậy sao mà rắc rối đến vậy? Sao phải xác nhận? Sao
phải chứng minh? Sao phải công chứng bản gốc?
Tôi
có làm gì đâu, chỉ là nhận đồ mình gửi cho mình thôi mà sao phức tạp
như vậy. Lẽ ra tôi chỉ chờ ở nhà, đúng hẹn công ty vận chuyển sẽ mang đồ
đến. Tôi chỉ cần ký xác nhận là xong.
Tôi được giải thích ở Việt Nam mọi thứ cần phải đúng quy trình chứ không đơn giản như vậy.
Tôi ngẫm ra: Càng nhiều dấu đỏ, càng ít niềm tin.
Tôi ngẫm ra: Càng nhiều dấu đỏ, càng ít niềm tin.
3. Tôi
đưa gia đình đi siêu thị Big C Long Biên. Niềm vui khi thấy một siêu
thị bề thế, nhộn nhịp vừa mới nhen lên thì gặp ngay một chuyện ngỡ
ngàng: Tất cả những ai muốn vào siêu thị đều phải gửi đồ bên ngoài. Con
gái tôi có một túi khoác nhỏ để đựng mấy thứ lặt vặt cũng phải niêm
phong rồi mới được mang theo.
Vì sao vậy? Chúng tôi hỏi thì chỉ nhận được câu trả lời: Đây là quy định!
Quy định gì? Quy định không được tin nhau.
Câu
chuyện có lẽ sẽ chỉ là một phiền toái buồn, nếu không có chuyện sau khi
thanh toán, tất cả khách hàng lại bị kiểm tra một lần nữa, và hóa đơn
phải được đóng dấu đỏ “đã thanh toán” thì mới được nhân viên an ninh cho
ra ngoài.
Chúng
tôi tự hỏi: chuyện quái quỉ gì đang xảy ra vậy? Quầy thanh toán có hai
nhân viên kiểm tra và tính tiền. Từ quầy thanh toán ra đến cửa ra này
chỉ chừng 2 mét, lại không có hàng hóa gì bày bán trên đoạn đường 2 mét
đó. Vậy cớ sao phải kiểm tra lại? Cớ sao phải đóng dấu vào hóa đơn thì
mới được ra?
Vợ
tôi phản ứng dữ dội: Nếu kiểm tra mà không tìm thấy sai sót nào thì các
anh có xin lỗi chúng tôi không? Nhưng chúng tôi chỉ nhận được một câu
trả lời lạnh lùng: Đây là quy định.
Tôi
nhìn những người xếp hàng chờ kiểm tra và đóng dấu hóa đơn. Tất cả đều
kiên nhẫn và ngoan ngoãn. Họ có thể làm gì trên đoạn đường dài 2 mét đó
để phải chịu cảnh khám xét?
Tôi
lặng lẽ quan sát. Rất nhiều người lớn tuổi. Lịch sử như phảng phất qua
bộ quân phục cũ. Một vài nụ cười cầu hòa dù chủ nhân không làm gì sai.
Một vài ánh mắt lấm lét không có lý do. Nhiều gương mặt cam chịu và chờ
đợi cảnh được khám xét.
Tôi cố gắng tìm lý do để biện minh cho việc làm kỳ quái đó, nhưng không thể.
Tôi
rút ra kết luận: Nhiều người Việt không tin người Việt. Nhiều người
Việt không hiểu rằng mình có quyền phải được người khác tôn trọng.
4. Chúng
tôi ra về, nhưng vẫn ám ảnh câu hỏi: Vì sao người Việt không tin nhau?
Phải chăng chúng ta đã quen sống trong một sự cảnh giác thường trực đến
độ thành phản xạ có điều kiện?
Tôi
bất giác nhớ đến mớ giấy tờ đỏ choét những con dấu công chứng sao y bản
gốc. Tôi tự hỏi: Tôi và triệu người quanh tôi đã mất bao nhiêu thời
gian cho những thứ này?
Tôi thở dài: càng nhiều dấu đỏ, càng ít niềm tin.
Tôi tự hỏi: Phải chăng đang có một cuộc “khủng hoảng niềm tin”?
Và khi nào thì người ta không tin nhau?
Rõ ràng là khi có sự dối trá. Người ta không tin nhau khi cần phòng tránh sự dối trá.
Vậy là đang có một sự dối trá phổ biến, đến mức một đoạn đường 2 mét và được kiểm soát chặt chẽ cũng trở nên đáng ngờ.
Và chúng ta đã mất biết bao nhiêu thời gian và nguồn lực để cảnh giác, phòng tránh, đương đầu với sự dối trá này?
Không
ai thống kê định lượng, nhưng chắc hẳn là rất nhiều. Nhiều đến mức có
thể làm cho đất nước ta kiệt quệ. Kiệt quệ vì luôn phải cảnh giác, đề
phòng.
5. Việt
Nam đang rất cần một sự quy tụ nguồn lực để phát triển. Nhưng quy tụ
làm sao khi cả xã hội sống trong tâm trạng cảnh giác thường trực, lúc
nào cũng nơm nớp đề phòng? Quy tụ làm sao khi sự giả dối đã trờ thành
một lối sống của xã hội? Quy tụ làm sao khi niềm tin giữa người với
người đã trở nên cạn kiệt?
Việt Nam
đang rất cần hội nhập, rất cần làm bạn với thế giới bên ngoài. Nhưng
hội nhập làm sao khi luôn nhìn thế giới bên ngoài với con mắt thù địch
nghi ngờ? Làm bạn làm sao khi không có lòng tin vào đối tác của mình?
Đất
nước đã thống nhất nhưng lòng người chưa thống nhất. Di sản của mấy
mươi năm chiến tranh quá đỗi nặng nề. Trong này kinh tế khó khăn. Ngoài
kia Biển Đông nổi sóng. Một cuộc hòa giải, để sau đó thực sự có một sự
hòa hợp Nam Bắc, trong ngoài là cần thiết hơn bao giờ hết. Muốn vậy cần
xóa bỏ mọi nghi kỵ lẫn nhau giữa mọi tầng lớp xã hội.
***
Nhiều học giả đã gọi niềm tin là một thành phần quan trọng của vốn xã hội. Khi niềm tin cạn thì vốn xã hội cũng cạn theo. Mà cạn vốn thì làm sao phát triển?
***
Nhiều học giả đã gọi niềm tin là một thành phần quan trọng của vốn xã hội. Khi niềm tin cạn thì vốn xã hội cũng cạn theo. Mà cạn vốn thì làm sao phát triển?
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét