Không, cuộc tấn công Biển Đông của Bắc Kinh không phải là vì dầu và cá…

bình luận

Philip Bowring

HONG KONG – Xung đột gần đây đã leo thang giữa Trung Quốc và các nước láng giềng Đông Nam Á vì những bãi đá, đá ngầm, bãi cát ngầm và những hòn đảo nhỏ ở Biển Đông.

Tuần trước, Hà Nội công bố đoạn băng video cho thấy tàu của họ bị tàu Cảnh sát biển Trung Quốc đâm vào khi Việt Nam ngăn chặn không cho Trung Quốc hạ giàn khoan ngoài khơi bờ biển miền Trung Việt Nam. Trung Quốc cũng phản đối Philippines ngày 9 tháng 5 đã bắt giữ ngư dân Trung Quốc ở bãi cát ngầm ở 60 dặm ngoài khơi bờ biển phía tây nam TQ nơi có loại rùa biển lớn, loài có thể bị diệt chủng.

Thoạt nhìn, các vụ đụng độ có vẻ như một cuộc tranh giành năng lượng và nguồn lợi thủy sản, và thường được đưa tin như vậy.

Nhưng các vụ xung đột đó quan trọng hơn thế rất nhiều.

Thềm lục địa chắc chắn có khoáng sản đã được những quốc gia liên hệ khai thác ngoài bờ biển của họ. Trong khi đáng kể về mặt kinh tế cho Malaysia và Việt Nam, nó không có khả năng mang lại nguồn tài nguyên quan trọng đối với Trung Quốc.

Thay vào đó, tầm quan trọng của lãnh thổ chính là về mặt chiến lược đối với Bắc Kinh. Như vậy, đây là một vấn đề có tầm quan trọng rất lớn đối với Hoa Kỳ – vì họ đã nhấn mạnh rằng vùng biển này là một phần của vùng biển quốc tế – và với các quốc gia khác như Nhật Bản, biển tại đây là đường nối quan trọng với phương Tây, Trung Đông, và phần lớn của miền Nam và Đông Nam Á.

Thực vậy, hai ngàn năm qua vùng biển này là một động lực phát triển thương mại toàn cầu một mặt bằng cách nối liền Trung Quốc, Đông Bắc Á, các đảo quốc nhiều gia vị và rừng trong vùng Đông Nam Á, và mặt khác nối liền các nước Ấn Độ, Iran, thế giới Ả Rập, Tây Âu và Châu Phi.

Tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc bằng đường chín đoạn (dash nine line) trên bản đồ và trong sổ thông hành TQ, mở rộng về phía nam khoảng 1.080 hải lý (hoặc 18 vĩ độ ) từ bờ biển TQ xuống gần tới Borneo của Malaysia, và bao trùm gần như tất cả các vùng biển giữa Việt Nam và Philippines. Không liên tục, và đặc biệt là trong hai năm qua, Trung Quốc đã dùng vũ lực để khẳng định tuyên bố chủ quyền này.

Chắc chắn, Trung Quốc chưa ở vị trí để tranh cãi về quyền sử dụng vùng biển này cho giao thương quốc tế và có thể sẽ không bao giờ làm như vậy. Tuy nhiên tuyên bố chủ quyền trên gần như tất cả các đảo, đá, xung quanh và Trung Quốc sau đó tuyên bố chủ quyền vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) trong vòng 200 hải lý theo Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển (UNCLOS). Làm như thế, họ đã đương nhiên biến biển Đông Nam Á thành một cái “hồ của Trung Quốc.”

Việt Nam là một điểm ngắm trước mắt vì ở bên cạnh và lịch sử kháng chiến chống Trung Quốc.

Những sự kiện gần đây là một lời nhắc nhở cho người Việt Nam về cuộc xâm lược biên giới phía bắc của Trung Quốc vào năm 1979, và cuộc xâm lăng quần đảo Hoàng Sa vào năm 1974, và chính quần đảo này bây giờ là lý cớ để Trung Quốc khoan dầu trong vùng biển ngoài khơi Đà Nẵng nơi mà Việt Nam coi là thuộc vùng Đặc quyền Kinh tế của mình. Trung Quốc cũng muốn giành giữ hải trình từ căn cứ tàu ngầm của họ ở đảo Hải Nam.

Philippines là một mục tiêu vì Trung Quốc coi Philippines là nước yếu. Gây áp lực với Philippines cũng là một cách để Trung Quốc thử thách cam kết của Mỹ với thuộc địa cũ. Năm ngoái Trung Quốc chiếm bãi cạn Scarborough, mang sự lực lượng hải quân đến trong vòng 110 hải lý quanh Subic Bay, đã là trọng tâm của sức mạnh hải quân Mỹ trong khu vực và có thể sẽ là căn cứ của Mỹ trong tương lai.

Hành động của Trung Quốc đã đưa đến một thỏa thuận hợp tác quốc phòng giữa Mỹ và Philippines mới ký kết trong chuyến viếng thăm Manila gần đây của Tổng thống Obama. Các nước khác như Malaysia và Indonesia cũng đang nâng cấp liên minh quân sự của họ với Mỹ.

Nhưng không ai biết chính sách “xoay trục” của Mỹ tại châu Á sẽ đi xa cỡ nào. Mỹ đã tuyên bố trung lập về những tuyên bố chủ quyền biển đảo bất chấp sự thật rằng không có đảo nào có cư dân và gần như tất cả những hòn đảo đó đều nằm gần các nước khác hơn Trung Quốc.

Đối với các nước láng giềng trên biển, hành động của Trung Quốc là nhằm nắm quyền bá chủ trên một khu vực mà các quốc gia trước đây đã phải triều cống cho hoàng đế ở Bắc Kinh. Thực ra việc triều cống thời xưa là để phát triển thương mại chứ không phải là để xác nhận chủ quyền.

Nhưng việc “triều cống” đó lại làm cho giới lãnh đạo ngày càng theo chủ nghĩa dân tộc ở Trung Quốc tin rằng Trung Quốc không chỉ đơn thuần là nước lớn hơn nhiều so với các nước láng giềng nhưng còn vượt trội về mặt văn hóa và chủng tộc. Trung Quốc đưa việc thủy thủ của họ đã đến bãi cạn Scarborough hàng trăm năm trước làm bằng chứng cho tuyên bố chủ quyền ở đó.

Sự kiện các sắc tộc Mã Lai ở những vùng bây giờ là Việt Nam, Philippines và Indonesia đã đi thuyền đến những vùng biển này trước dân Trung Quốc đều không được bàn đến.

Người Tầu thường ngang ngược tuyên bố thẳng thừng các chủng tộc láng giềng toàn là bọn người man rợ (barbarians) không có văn hoá, chỉ có Trung Hoa là cái rốn của vũ trụ, con người văn minh nhất thế giới.

Nhưng dù oán giận với Trung Quốc lên cao, trong thực tế người ta không thể làm khác gì khác ngoài việc lên tiếng tố cáo trước quốc tế và nâng cấp khả năng tự vệ. Các quốc gia liên quan tổng cộng có gần 500 triệu dân nhưng không thống nhất về mục đích và ngày càng lệ thuộc về thương mại và đầu tư của Trung Quốc.

Trung Quốc từ chối thảo luận tranh chấp khác hơn cách song phương.

Việt Nam đang bị kẹt giữa bản năng dân tộc và một đảng Cộng Sản đang bắt chước Trung Quốc trong việc tự do hóa nền kinh tế nhưng vẫn giữ độc quyền về mặt chính trị.

Malaysia đã chấp nhận cúi đầu, hy vọng rằng Trung Quốc sẽ để yên cho mình và lo ngại rằng Trung Quốc có thể tìm cách can thiệp cho dân thiểu số người Hoa tại đây.

Indonesia đã, cho đến gần đây, tránh đối đầu với Trung Quốc, để được coi là nước dẫn đầu khối ASEAN (10 thành viên Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á). Mặc dù từ năm 2000 Trung Quốc và ASEAN đã thảo luận về quy tắc ứng xử để đối phó với vấn đề đề tranh chấp biển, nhưng không có thành quả thực sự – vì Trung Quốc không muốn có.

ASEAN vẫn chia rẽ vì lợi ích của những quốc gia ven biển và những nước khác, đặc biệt là Lào và Campuchia, hai nước lúc nào cũng phản đối việc chỉ trích Trung Quốc. Singapore, đảo quốc phần lớn là người gốc Hoa, thường là một đồng minh thân cận của Mỹ, cũng cố vấn ASEAN nên “trung lập” – một mật mã có nghĩa là đừng xúc phạm đến Trung Quốc.

Không nước nào theo bước của Philippines năm ngoái đã đưa vụ tranh chấp ra Tòa Hòa giải Thường trực tại Hague, cho rằng hành động của Trung Quốc đã vi phạm UNCLOS. Trung Quốc đã từ chối tham gia. Phán quyết của Hague có thể sẽ không có trước năm 2015. Và người ta cũng chưa rõ rằng tòa án ở Hague sẽ chấp nhận rằng họ có thẩm quyền hay không.

Một phán quyết có lợi cho Philippines chắc chắn sẽ khuyến khích các quốc gia khác. Cũng có thể, như trong quá khứ, Trung Quốc sẽ tạm tránh xung đột với các nước láng giềng và chờ đợi một vài năm trước khi chiếm thêm một bãi đá hoặc bãi cạn hoặc dựng một giàn khoan gần bờ biển của họ. Nhưng Biển Đông sẽ vẫn là một vấn đề lớn trong mối quan hệ của Trung Quốc với các nước láng giềng và cấu hình quyền lực trong khu vực Đông Á.